Frontal+kosmisk=sant

Eg har merka meg at det tydelegvis er populært å velje scenografiske løysingar som avgrensar djupa i spelerommet og dyrkar det frontale. Om dette støtt har vore slik, eller er ein trend no i dei seinare åra, veit eg ikkje. Men det er i alle fall fyrst no eg har bite meg merke i det. Og det kan vere ganske kult – når spelet kjem så tett på, og avstandane er så stutte at intensiteten held seg høg. Og ofte held aktørane seg på scenen når karakterane deira tradisjonelt ikkje har vore tilstades, og følgjer passivt med på samtalar om seg sjølv – noko som gir ein interessant dimensjon til spelet.

Det gir sjølvsagt assosiasjonar til den elisabetanske formalscenen, der skodespelarane aldri gjekk off-stage, men hadde ein nøytral sone i spelerommet når dei ikkje var med i handlinga. Og den fyrste oppsettinga eg har i tankane, gjorde nett det. Det var ei iscenesetting av Hamlet (2008) i regi av Tilmann Köhler på Maxim Gorki Theater i Berlin, med ei smal scene bygd ut eit stykke framfor det originale scenegolvet (som òg var avgrensa av  ei svart vegg). Golvet vart slik ei smal firkanta løype med ei grop i midten – som både vart nytta som speleplass og nøytral sone. Skodespelarane var alltid til stades, men gjekk inn i ein passiv ikkje-spelmodus når dei ikkje var med.

I siste scene opnas den massive svarte bakveggen opp til eit stort svart tomrom med eit trommesett som akkompagnerte  Fortinbras’ einmanstrupp som gjorde sitt inntog i heftig blitzregn. Eit stort, enkelt og effektivt sceneskift på tampen av framsyninga. Det var ei ganske vellukka løysing, i eit stykke som tydeleg var ute etter å appellere til ungdommen (dei nådde òg ein liten gjeng norske teatervitarar som openlyst sikla på den vonde, men akk så kjekke, onkelen til Hamlet). Og så fekk vi med oss papirkrona til Hamlet heim. Stas.

Nokre år seinare, nærmare bestemt oktober 2010, såg eg Die Glasmenagerie regissert av Milan Peschel på same teater. Igjen var det eit grunt spelerom som møtte tilskodarane, med eit par meter høgt blomstra stoff strekt frå eine enden av rommet til det andre som veggen i ei leilegheit. Ei dør eit stykke ut til regi høgre skapte ei forbinding med rommet bak veggen, og vart nytta stadig meir i løpet av framsyninga. I løpet av handlinga reiv sonen i huset like godt ned veggen (så klart i tråd med at familielivet sjølv raknar), og opna dermed for eit meir abstrakt rom i forlenging av den vesle leilegheita. Ein kosmisk tumleplass der dei kunne kaste store einhjørninghovud til kvarandre når dei ikkje skreiv på skrivemaskin. Eigentleg ei ganske takknemleg sceneløysing når ein sett opp eit stykke der heile handlinga er lagt til eitt rom. Her var det forresten òg ein observerande aktør inne i bildet, men i form av ein musikar ved eit piano heilt til venstre. Ho bevega seg av til inn i scenerommet, og ”skapa soundtracket” medan ho følgde med på utviklinga i handlinga.

Og så var det stykket som fekk meg til å bite meg merke i dette eine store sceneskiftet: Die Möwe som eg såg på Das Schauspielhaus da eg var i Hamburg no før jul (regi: Alice Buddeberg). Her hadde dei like godt stabla opp høyballar frå golv til tak – rimeleg langt fram på scenen, sjølvklart. Og fordi høyballane var stabla med ein trinnvis effekt, fekk spelerommet her enda ein dimensjon å spele på: høgda. Offstage vart forresten sjeldan brukt, nok ein gong. Men i Die Möwe gjekk aktørane aldri ut av rolle, og karakterane overhørte ofte passivt baksnakk om seg sjølv. Eit kult grep. Og sjølvsagt kom det – høyballveggen delte seg på midten da Nina kom attende i siste akt etter ein mislukka skodespelarkarriere. Rommet bak var nok ein gong stort, tomt og svart. Og sjølv om det ikkje opna seg i like stor grad som i Die Glasmenagerie, vart også her meir abstrakte handlingar dratt inn – eit rørslemønster med alle aktørane ikledd tjukt fillehår som nådde ned til golvet (som eg assosierte til nøkken og gorgane).

Ein massiv vegg som stenger av bakre del av scena, og som opnar for spelerom i høgda, seier du? Hm. Det er vel ei beskriving som passar like godt på Marit Moum Aune si iscenesetting av Mor Courage og barna hennes (2012) på Den Nationale Scene. Berre byt ut høyballane med containerar. Nok ein gong eit flott scenografisk syn, men her får ein aldri ei fullstendig openbaring av det svarte tomrommet bak. Containerveggen delar seg opp i tre radar og gir rom for mørke smug, men forsvinn aldri heilt. Likevel får eg eit klart glimt av bakveggen til Store scene. Og etter at dei alle er daude, dansar borna til mor Courage i området bak og mellom dei store containerrekkjene og bringer abstrakte minne inn i røynda. Dermed føyer også denne oppsettinga seg inn i rekkja av leik med det romlege og frontale gjennom eit enkelt, gigantisk sceneskift rett framfor auga til publikum. Eit litt billeg triks, kanskje. Men ofte kan det enkle vise seg å fungere ganske bra.